8η Μάρτη παγκόσμια μέρα της γυναίκας

Σχέδιο μαθήματος - αφιέρωμα στη γυναίκα  εκπαιδευτικό

 

Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία

Στα αρχαία ελληνικά κείμενα η γυναίκα παρουσιάζεται με τους εξής ρόλους:

-Η γυναίκα ως  ερωτικό σύμβολο που φέρνει αναστατώσεις και πολέμους, π.χ. Η Ελένη των Ομηρικών Επών, των τραγωδιών, του Φιλόστρατου Επιστολαί ερωτικαί, του Γοργία Ελένης Εγκώμιον κ.ά. -Η γυναίκα σύμβολο μητρότητας, π.χ. Εκάβη  του Ευριπίδη και αντι-σύμβολο μητρότητας Μήδεια του Ευριπίδη.

·         Η γυναίκα ως σύμβολο πιστής συζύγου, π.χ. Πηνελόπη, Ανδομάχη και ως αντισύμβολο, π.χ. Κλυταιμνήστρα, Ελένη κ.ά. (βλ. αρχαίες τραγωδίες).

·         Η γυναίκα ως καλή «δασκάλα» και έξυπνη σύντροφος, π.χ. Ασπασία του Περικλή, Εταίρες και ως παιδοποιητική μηχανή και σκληρή, π.χ. Ξανθίππη του Σωκράτη.

 

·         Η γυναίκα τιμητής του άγραφου ηθικού νόμου (Αντιγόνη) και  καλή αδελφή, αλλά και φοβισμένη (Ισμήνη, Ηλέκτρα) ή και θύμα των ανδρών (Ιφιγένεια εν Αυλίδι).

 

·         Η γυναίκα-ποιήτρια, η Σαπφώ, που λειτουργούσε ως δασκάλα στις μαθητευόμενες φίλες, ήταν μια εξαιρετική συζητήτρια, π.χ. Διοτίμα στο Συμπόσιο του Πλάτωνα.

 Παρθεναγωγεία εκπαίδευση και δράση γυναικών εκπαιδευτικών

Πολλά είναι τα Παρθεναγωγεία και οι δασκάλες που δίδαξαν τον υπόδουλο ελληνισμό και επιτέλεσαν εθνικό έργο, αλλά και στη διασπορά, όπως τα Παρθεναγωγεία σε Ρωσία, σε Αίγυπτο, σε Ρουμανία- Παρθεναγωγεία Βουκουρεστίου, Βράϊλας, Κωστάντζας, όπου έδινε παραστάσεις η Μ. Κοτοπούλη-. Η διευθύντρια Σ. Αλιμπέρτη συνέβαλλε στην ίδρυση Παρθεναγωγείων και η Παρρέν  εξέδωσε τα έργα της Παπαδοπούλου που πέθανε νέα. Στην Αθήνα λειτουργεί το Παρθεναγωγείο/ Αρσάκειο για κορίτσια με γυναίκες εκπαιδευτικούς και το μουσικό σχολείο, όπου οι πρώτοι μαθητές κατά το σχολικό έτος 1876-77 ήταν 253 αγόρια και 217 κορίτσια, αλλά οι καθηγητές ήταν μόνον άνδρες. Από μνήμες της Δροσίνης Μελετοπούλου κατά την υποδοχή του Διαδόχου Κωνσταντίνου στο Αρσάκειο (για αυτήν έγραψε ο Γ. Δροσίνης την Ανθισμένη Αμυγδαλιά) μας αποκαλύπτεται το δασκαλοκεντρικό μοντέλο εκπαίδευσης.

♣ Καλλιρρόη Παρρέν. Η Καλλιρρόη Παρρέν υπήρξε μεγάλη φεμινίστρια, η οποία ίδρυσε το Κυριακόν Σχολείον των Εργατίδων, όπου παρήχετο στοιχειώδης εκπαίδευση στα εργαζόμενα κορίτσια. Η Παρρέν τόνιζε ότι «η μόρφωση της γυναίκας του λαού αποτελεί τον κυριότερον παράγοντα της εξημερώσεως του Έθνους».  Ιδρύθηκαν πολλά Παρθεναγωγεία για τη μόρφωση των κοριτσιών όπου δίδασκαν γυναίκες, π.χ. Το Παρθεναγωγείον της Κωνσταντινουπόλεως «ΖΑΠΠΕΙΟΝ» 1875 και πολλά άλλα Παρθεναγωγεία στην Τουρκία, όπου διέπρεψε η Καλλιόπη Κεχαγιά, δασκάλα με άρτια μόρφωση, η οποία ερχόμενη στην Ελλάδα Ίδρυσε το Σύλλογο Κυριών υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως.  Η ίδρυση Παρθεναγωγείων  καταδεικνύει την αύξηση του αριθμού των γυναικών που μορφώνονταν και στη συνέχεια πρόσφεραν στην κοινωνία, όπως οι: Ευθαλία Αδάμ, Ελένη Σρτούβαλη, Σωτηρία Αλιμπέρτη, Μαρίκα Παπαριστείδου, Ευφροσύνη Αντωνιάδου κ.ά.

♣ Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου. Η Παπαδοπούλου ως δασκάλα και διευθύντρια, με εθνικό και εκπαιδευτικό έργο σημαντικό, δημοτικίστρια,  ξεκίνησε από την Πόλη, γνωρίστηκε με την Κ. Παρρέν και ανέπτυξε δράση εθνική ως διδασκάλισσα στο Βουκουρέστι και στη Σηλυβρία. Επανήλθε στην Πόλη όπου δίδαξε αρχαίους από μετάφραση και νεοελληνική λογοτεχνία-μεγάλη καινοτομία για εκείνη την εποχή - ήρθε στην Αθήνα εργαζόταν και παρακολουθούσε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο. Μέσα από τις καθημερινές σκηνές των διηγημάτων της διδάσκει, το ταλέντο της αναγνώρισε έγκαιρα ο σύγχρονός της Ξενόπουλος. Στα διηγήματά της φαίνεται και η θέση της γυναίκας στην κοινωνία της Πόλης, εμπνέεται από χαρακτήρες του Βυζαντίου, στα αποσπάσματα παρακολουθούμε τη γυναίκα ως μητέρα, τη διδασκάλισσα ως ερωμένη, αλλά και τη γυναίκα δασκάλα και συγχρόνως καλή σύζυγο, π.χ. «[…] Πόσα έλεγαν άλλοτε σκυμμένοι σ’ αυτό το παράθυρο, πριν ξημερώσει η μαύρη μέρα, κατά την οποίαν ο κ. Μάρκος έφυγε δια την Ευρώπην, με την διδασκάλισσαν της κόρης του. Δώδεκα έτη έλλειπε. Δώδεκα έτη η κ. Πουλχερία έζησε ζωντόνεκρη στο παραθαλάσσιο αυτό σπίτι, δώδεκα έτη έκλαιγε κρυφά, δια να μην την βλέπει η κόρη της η ασθενική».

♣ Έλλη Αλεξίου. Η Έλλη Αλεξίου στο έργο της Γ΄ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον παρουσιάζει τα προβλήματα που αντιμετώπισε ως νεαρή δασκάλα, τόσο διότι ήθελε να εφαρμόσει τις παιδοκεντρικές αντιλήψεις της Νέας Παιδαγωγικής, όσο και σε προσωπικό επίπεδο, αφού ό,τι έκανε εθεωρείτο επιλήψιμο. Παρόλα αυτά αγάπησε το έργο της και πρόσφερε στην εκπαίδευση σε δύσκολους καιρούς, τότε που οι τάξεις είχαν 100 και πλέον μαθητές. Όλη η δράση της ως δασκάλας και ως συγγραφέα αποκαλύπτει την εκπαιδευτικό-άνθρωπο, την εκπαιδευτικό-μάνα, που είναι πρόθυμη να συμβάλει σε κάθε επίπεδο για το καλό του συνανθρώπου της. Η Αλεξίου έκαμε τα παιδιά να μιλούν, να μην την τρέμουν, έφερε νέο αέρα στο Παρθεναγωγείο, πλησίασε τα παιδιά, έμαθε τα προβλήματά τους και έσπευσε να βοηθήσει, αλλά και γι’ αυτό ακόμη κατηγορήθηκε, π.χ.  «-Η  κ. Καλλιόπη δεν μας βάζει τέτοιους βαθημούς.  -Άλλους, αλλοιώτικους μας βάζει. -Πώς αλλοιώτικους; εσένα τι σου βάζει; Και ρώτησα μια, που είχε πολύ ταχτικό και όμορφο γράψιμο. -6 μου βάζει. Κάθε μέρα… Και σένα; […]- Εμένα;… τρία… τέσσερα… μια φορά μού βαλε πέντε…», «-Μα βρε Βαγγελίτσα, δεν ξέρεις αν είναι τα τέσσερα πιο πολλά από τα πέντε;[…] Όπου μια μέρα της γίνηκε της δασκάλας εξαιτίας της Βαγγελίτσας σωστή αποκάλυψη […] Καθισμένη σ΄ ένα σκαμνάκι στο κλειστό φύλλο της πόρτας τραγουδούσε η Βαγγελίτσα. […] Από κείνη τη μέρα πήρε η Βαγγελίτσα άλλη θέση ανάμεσα στα παιδιά […]».  Έτσι, η δασκάλα- παιδαγωγός εμψύχωσε τη Βαγγελίτσα που άλλαξε στάση και στα άλλα μαθήματά της. Η Έλλη Αλεξίου ως δασκάλα-παιδαγωγός συμβάλλει με κάθε τρόπο στην ψυχοπνευματική παρώθηση των μαθητών της και όπως φαίνεται από το θεατρικό έργο της Μια μέρα στο γυμνάσιο, καυτηριάζει τους εκπαιδευτικούς που για πολιτικούς λόγους δε διστάζουν να αποβάλλουν δια παντός από το σχολείο ένα φτωχό μαθητή που δεν έχει νομάρχη  ή κοινοτάρχη να τον υπερασπιστεί. Το θεατρικό αυτό έργο λογοκρίθηκε και απορρίφθηκε το 1972, όταν η ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ το είχε επιλέξει να το παίξει στο θέατρο ΒΕΡΓΗ.  Η ΄Ελλη Αλεξίου προσφέρει ταγμένη στο δημοτικισμό και τον πολιτισμό με το έργο της. Προσφέρει και στην τοπική ιστορία της Κρήτης, όταν καταγράφει τα σχετικά με την άφιξη του Πρίγκιπα και την επανάσταση του Θερίσου στο έργο της Παραπόταμοι.

♣ Πηνελόπη Δέλτα. Η προσφορά της Π. Δέλτα στην εκπαίδευση γίνεται με το πλούσιο έργο της, καθώς γράφει για παιδιά, τα οποία μπορούν αμφισβητούν τους μεγάλους έμμεσα , ενώ υποχωρεί η τιμωρία, π.χ. Τρελαντώνης (1879). Το έργο της είναι μεγάλης εκπαιδευτικής και εθνικής σημασίας (Μυστικά του Βάλτου 1915, 1937, Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου 1911, Για την Πατρίδα 1909), συνέβαλε στην καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, θαυμάζει το «Νέο Σχολείο» του Βόλου και χαιρετίζει την ίδρυση το 1921 της Ανωτέρας Γυναικείας Σχολής. Στις Μελέτες ή Μελετήματα (1911) διατυπώνει τις παιδαγωγικές της αντιλήψεις για την ατομικότητα του παιδιού και κάνει κριτική στα Αναγνωστικά του Δημοτικού, στοιχείο που επαινέθηκε από τους Α. Εφταλιώτη και Στρ. Μυριβήλη, ως συμβολή στη γλωσσο-εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917-20. Στο έργο της Στοχασμοί περί της ανατροφής των παιδιών μας καταδικάζει την τιμωρία, έρχεται σε αντίθεση με θέσεις του περιοδικού που διευθύνει ο Γρηγόρης Ξενόπουλος, Διάπλασις των Παίδων. Τα παιδιά-ήρωες της Πηνελόπης Δέλτα έχουν αξίες, φιλοπατρία, αξιοπρέπεια, ειλικρίνεια, αλλά αναγνωρίζουν θετικά στοιχεία και στον εχθρό.  Η Π. Δέλτα θεωρείται και σήμερα μεγάλη δασκάλα για τους συγγραφείς της παιδικής λογοτεχνίας.

♣ Ρόζα Ιμβριώτη. Πρόκειται για άλλη μια μεγάλη μορφή της εκπαίδευσης και του δημοτικισμού, που από μαθήτρια γράφει ποιήματα και δημοσιεύει άρθρα. Έγινε φιλόλογος, δίδαξε στο Κυριακόν Σχολείον Εργατριών, τάχθηκε στον αγώνα για τα δικαιώματα της γυναίκας και δημοσιεύει άρθρα για τη μόρφωση του λαού στο περιοδικό Ελληνίς. Διδάσκει Νέα Ελληνικά, μάθημα που το χαρακτήρισε στον κανονισμό της Εσπερινής Σχολής πρωτεύον (1927).  Από το 1917 με την ιδιότητα της καθηγήτριας γίνεται μέλος του Εκπ/κού Ομίλου, γνωρίζεται με τους Γληνό, Δελμούζο, Τρανταφυλλίδη, το 1927 διακόπτει τη συνεργασία με τον Ε.Ο. και γίνεται μέλος του ΚΚΕ. Εργάζεται στο Μαράσλειο Διδασκαλείο προσπαθεί να οργανώσει το Νέο Σχολείο, που πρέπει να υπηρετεί το σύνολο του λαού. Συμβάλλει αποφασιστικά στις παιδοκεντρικές διδακτικές προσεγγίσεις, αλλά δημιουργούνται αντιδράσεις από την Πολιτεία για τη νέα μέθοδο, η αντίδραση θα οδηγήσει στα Μαρασλειακά. Παύεται από εκπαιδευτικός για λίγο και επανέρχεται με την εκλογή του Βενιζέλου (1928-1932). Τα Αναγνωστικά με παρεμβάσεις της γίνονται έγχρωμα, εργάζεται σε κάθε τι που έχει σχέση με την εκπαίδευση, ενοχλεί και αποστέλλεται ως γυμνασιάρχης στο Κιλκίς 1934-6, ο Μεταξάς την ανακαλεί για να μην «διαφθείρει τους νέους». Προτείνει στο Μεταξά να ιδρυθεί σχολείο για παιδιά με νοητική καθυστέρηση και ο δικτάτορας το αποδέχεται και της το αναθέτει. Εργάζεται για αυτά τα σχολεία με πάθος, συγκροτεί ειδικά προγράμματα, συμβάλλει στην επιμόρφωση του προσωπικού και το σχολείο αυτό της Καισαριανής λειτούργησε από το 1937-1940, τότε και η Ρόζα Ιμβριώτη στρατεύτηκε στην αντίσταση.  Το αρθρογραφικό έργο της είναι πλούσιο,  έγραψε για τη γυναίκα, για την εκπαίδευση και για το συνδικαλισμό. Το 1965 με την ανακοπή της μεταρρύθμισης Παπανδρέου διαμαρτύρεται για το πισωγύρισμα στην Παιδεία.

Η εκπαιδευτικός μέσα από τη λογοτεχνία

Η εκπαιδευτικός ως πρόσωπο ανατρεπτικό και ερωτικό

♣ Στρατής Μυριβήλης. Στο έργο του η γυναίκα είναι η αγαπημένη που η σκέψη της κρατάει συντροφιά στο στρατιώτη (Η Ζωή εν Τάφω), είτε γίνεται η μοιραία γυναίκα (Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια), που κακολογείται στο χωριό  χωρίς αφορμή και όταν ερωτεύεται το Λεωνή προσπαθεί να το κρύψει. Όμως την ερωτεύεται ο Λεωνής, ο φίλος του σκοτωμένου στον πόλεμο άντρα της, π.χ. «-Σας αρέσει πολύ η κυρία Σαπφώ (η δασκάλα); έκανε αργά αργά με αδιαφορία. -Αρέσει σ΄ όλους ! λέει σιγανά, με ζεστή φωνή ο Ξυνέλλης. Αυτή, μάλιστα. Είναι γυναίκα. Είναι ‘ η γυναίκα’. Ξεχωρίζει απ΄ όλες, δεν είν’ έτσι; […]. Αφού όλοι την κακολογούν […] Γιατί δε λογαριάζει κανέναν» […] Την αγαπάτε όμως […] Τη θαυμάζω».

♣ Αργύρης Εφταλιώτης, Νησιώτικες Ιστορίες. Η Αγγέλικα είναι μια νεαρή δασκάλα που πάει στο νησί, αλλά όσο να χτίσουν το σχολείο μαζεύει τις κοπέλες στο σπίτι της και όλοι στο νησί την υποπτεύονται και την κακολογούν αντί να χαίρονται που μαθαίνει νέα πράγματα στα κορίτσια τους, π.χ. «Ρίχνουνται λοιπόν της Αγγέλικας κ΄ ησυχία δεν της αφήνουν […] να λέει ιστορίες, να ξηγά συνήθειες της χώρας […] κι αυτές να λησμονούν κάθε χωριάτικο παιχνίδι, τραγούδι και παραμύθι, και να κάθουνται σα μαγεμένες ν΄ ακούν την Αγγέλικα. […]. Να τη διώξουνε δεν ταίριαζε. Μια δασκάλισσα έπρεπε να χουν. Ποιος ξέρει αν δεν τους ήρχουνταν και χειρότερη. […] Να την παντρέψουμε τη δασκάλισσα.[…] Και της ρίχτει τώρα φλογερή ματιά ο Μυζήθρας, και της μουρμουρίζει: Αγγελικούλα ζάχαρη, κι Αγγελικούλα μέλι,/ Κι Αγγελικούλα κρύο νερό που πίνουν οι Αγγέλοι. Έτσι έγινε το προξενιό και ο γάμος της Αγγέλικας και « γλύτωσαν και του χωριού οι κοπέλλες από την τρέλλα να θέλουν και καλά να φαίνουνται Φράγκισσες».

 ♣ Λιλίκα Νάκου, Η Κυρία Ντορεμί. Η Κυρία Ντορεμί είναι μια νεαρή δασκάλα των γαλλικών και της ωδικής που διδάσκει σε γυμνάσιο της Κρήτης. Αφηγείται τις περιπέτειές της, τη δυσκολία να βρει σπίτι για να μείνει, τον κατατρεγμό της διότι διαδίδουν ότι ο πατέρας της φαλίρισε για μια θεατρίνα και αυτοκτόνησε. Παρά τις καλές προθέσεις της συνέχεια γίνεται αντικείμενο συζήτησης. Οι μαθητές την αγαπούν, όχι όμως και οι γονείς που τη διώχνουν από το νησί, ιδιαίτερα, όταν μαθαίνουν ότι βγαίνει με έναν μαθητή της, αν και είναι μεγαλύτερος από εκείνη, π.χ. «-Ίντα κοπελιά μας στείλαν για δασκάλα; Μια πιθαμή!…», «Έβρισκαν πως δεν ήταν σωστό μια δασκάλα, μια καθηγήτρια του Γυμνασίου, να τα ‘σιάξει’ με ένα μαθητή της.». Ακολούθησε επίπληξη από τον επιθεωρητή «Σας κατηγορούν πως δεν πηγαίνετε τις Κυριακές στην εκκλησία… Πως ξεμυαλίσατε ένα μαθητή της μεγάλης τάξης […] Σας κατηγορούν ακόμα πως πηγαίνετε συχνά και βλέπετε ένα φυματικό αγόρι». Πράγματι, η δασκάλα βοήθησε να μεταφερθεί το αγόρι στην Αθήνα και να θεραπευθεί. Έτσι διώχθηκε και φεύγοντας όλα τα παιδιά από την προκυμαία της φώναζαν «σας αγαπάμε».

♣ Εμμανουήλ Κοντογιάννης  παρουσιάζει ποιητικά τη δασκάλα που καίει καρδιές.

 « Πέσμου δασκάλα πια΄χενες και σου’ δειξε τον τρόπο

Και ξελογιάζεις τσι καρδιές μικρή μου των ανθρώπω.

Πέσμου δασκάλα πια΄χενες και σου’ δειξε κερά μου

Να στραταρίζεις τσα λογιω κι ΄κλεψες τη καρδιά μου

Σα το φεγγάρι φωτεινό είναι το πρόσωπό σου

Και σαν τον ήλιο όμορφο κάθε χαμόγελό σου»

♣ Μέλπω Αξιώτη, Δύσκολες νύχτες. Η ταύτιση της δασκάλας με την πεθαμένη μάνα.

«Η δασκάλα θα’ μοιαζε της μανούλας μου. Τι ωραία που ήτανε η μανούλα μου![…] Και λοιπόν, η δασκάλα θα ‘μοιαζε στη μανούλας μου, και θα ‘χα φίλες, όλα τα παιδιά θα τα’ χα φίλες και θα τους διάβαζα τις ιστορίες που θα ‘ κοβα απ΄ τα δέντρα, κι όλο θα ‘ χα χαρά!»

♣ Νένα Κοκκινάκη, Η Ζωίτσα. Η προσφορά της φιλολόγου. Η συγγραφέας προβάλλει την επίδραση που έχει στα παιδιά η καθηγήτρια που εμπνέει με το μάθημά της, π.χ.  «Η φιλόλογός μας ξέρει απ΄ έξω κι ανακατωτά τη γραμματική και τρελαίνεται να μας βάζει διαγωνίσματα μόλις τελειώνει κάθε ενότητα. Δίχως να το καταλάβω σιγά σιγά έμαθα κι εγώ τόσο καλά τη γραμματική που με παραξένευε πώς κατάφερνα να εξηγώ μικρές αρχαίες φράσεις σε άλλα κείμενα, άγνωστα, που μας τα έδινε η κυρία Καλαντζή, τους μύθους του Αισώπου για παράδειγμα, που τους διαβάζαμε στην αρχαία τους μορφή και ήταν πολύ διασκεδαστικό.[…] Η καθηγήτριά μας, η κυρία Πιπερίγκου, είναι σίγουρο πως στην προηγούμενη ζωή της θα είχε ζήσει στην αρχαία Αθήνα! […] διηγείται τόσο όμορφα, έτσι που όλες αγαπάμε πολύ την ιστορία και δεν τη βαριόμαστε ποτέ».

♣ Σοφία Παράσχου, Το παιδί της καρδιάς. Η φιλόλογος παιδαγωγός. Ένα υιοθετημένο κορίτσι όταν συναντιέται με την πραγματική της μητέρα, θυμάται μια ζωή εγκιβωτισμένη σε ένα λεπτό, ταυτίζεται με ήρωες των φιλολογικών μαθημάτων, επηρεάζεται ιδιαίτερα από τη φιλόλογό της, την κ. Ποταμίτη και αποφορτίζεται κάπως από τα προβλήματά της, π.χ. «Λοιπόν είναι περίεργο πως το μυαλό της πηγαίνει συνέχεια στη φιλόλογό της, εκείνη τη μικροφτιαγμένη γυναίκα που τρία χρόνια τώρα τους έκανε αρχαία και νέα ελληνικά με έναν τρόπο τόσο διαφορετικό από τους άλλους καθηγητές. ‘ Όταν μπήκε για πρώτη φορά στην τάξη τους […] αφού κοίταξε στα μάτια ένα ένα παιδί, έβγαλε έναν αναστεναγμό και είπε: ΄Ουφ, ευτυχώς! Για μια στιγμή φοβήθηκα πως θα κάθεστε έτσι αμίλητοι όλο το χρόνο και σκέφτηκα πως θα ‘τανε ατέλειωτη η χρονιά. Τώρα που σας κοίταξα καλά όμως, κατάλαβα πως είστε έξυπνα παιδιά κι εγώ τυχερή που θα είμαι η φιλόλογός σας. Ξέρετε πόσα πράγματα περιμένω να μου μάθετε μέχρι τον Ιούνιο; […]. ‘ Αυτά που θα σας πω εγώ, αγόρι μου, τα γράφουν τα βιβλία. Αυτά που θα μάθω όμως από σας θα ‘ ναι πιο φρέσκα κι απ’ τα προσωπάκια σας, κατάλαβες;».

♣ Βασιλική Παπαγιάννη, Κυράνω. Ο ρόλος της μάνας για τη μόρφωση του κοριτσιού. «Είχε πει η γιαγιά μου για την κόρη της. -Ας είναι κορίτσι, να πάει στο σχολείο! Εγώ την Κυράνω δεν την αφήνω αγράμματη! Να ‘ναι το κούτσουρο που είμαι εγώ![…] Τόσο που μ’  ευχαριστεί, μάνα, έλεγε το κορίτσι[…] Εκεί, όπου ξεκαλοκαίριαζαν, συνέχιζε πάλι τα μαθήματα, στο πιο κοντινό χωριό. Ερχόταν δασκάλα, δεν είχανε παύσεις το καλοκαίρι. Για τα παιδιά των κοπαδιάρηδων ερχόταν ετούτη η δασκάλα. Πλερωνότανε από αυτούς».  Έτσι, η Κυράνω έμαθε γράμματα ενώ συγχρόνως βοηθούσε και στο σπίτι, παρά τις διαμαρτυρίες του παππού ότι «κορίτσι πράμα τι να τις κάμει τις αλφαβήτες, αυτά είναι για τον Κοσμά και τον Κυριάκο, έλεγε».

♣ Μάνος Κοντολέων, Μάσκα στο φεγγάρι. Η φιλόλογος εμπνέει, αποφορτίζει, ανοίγει ορίζοντες. Δυο μαθητές ο Νικήτας και η Κλειώ είναι ερωτευμένοι, έχουν προβλήματα επικοινωνίας με τους δικούς τους και νιώθουν ότι πνίγονται. Βγαίνουν από τα αδιέξοδά τους όταν η νεαρή φιλόλογός τους, η Έλλη, τους πλησιάζει και τους μιλάει για το θέατρο και για έναν ηθοποιό που της έκανε εντύπωση. Η καθηγήτρια θέλει να κάμει διατριβή σε αυτό το θέμα και προτείνει στους δυο μαθητές που της μιλούν για τα αδιέξοδά τους να ψάξουν μαζί της για να αποκαλύψουν το μυστικό εκείνου του ηθοποιού. Στη συνέχεια αποφασίζουν να παίξουν το έργο Ρωμαίος και Ιουλιέτα και να πληρωθούν αφού ψάχνουν και για δουλειά, ενώ παράλληλα θα μελετούν βιωματικά το ρόλο του ηθοποιού Αλεξίου που έπαιξε αυτό το έργο. Τα παιδιά ενθουσιάζονται, διαβάζουν, μπαίνουν στο κλίμα της έρευνας και του θεάτρου, μαγεύονται, ξεχνούν τα αδιέξοδά τους, η ζωή τους αποκτά νόημα, αλλά η καθηγήτρια βρίσκει το μπελά της από άλλους εκπαιδευτικούς και τη λυκειάρχη Κα Πυλαρινού. Ο Νικήτας και η Κλειώ βελτιώνουν πολύ τους βαθμούς τους σε όλα τα μαθήματα και περνούν τη τάξη κάνοντας νέα όνειρα.

Τελειώνοντας αυτή τη διαδρομή στη γυναίκα εκπαιδευτικό αφήνω ως επίλογο να μιλήσει η ποίηση με τον τρόπο που μόνον αυτή γνωρίζει για τη γυναίκα εκπαιδευτικό μέσα από τα ακόλουθα αποσπάσματα:

♣ Νικηφόρος Βρεττάκος, Τα δεκατέσσερα παιδιά. Από το ποίημα αναδεικνύεται η πάσχουσα εκπαιδευτικός, καθώς μέσα σε αντίξοες συνθήκες πρέπει να διδάξει σε πεινασμένα, κρυωμένα και ταλαιπωρημένα παιδιά, η ίδια βιώνει τις καταστάσεις αυτές και συμπάσχει με τους μαθητές της.

 

«[…] Κι έβλεπες

πως άνοιγε τάχα μια πόρτα στον ύπνο σου.

Πως μπαίναν τα δεκατέσσερα παιδιά λυπημένα

και στεκόντουσαν γύρω σου. Τα μάτια τους θύμιζαν

σταγόνες σε τζάμια: ‘ Έλεος! Έλεος! Έλεος!…’

Τινάζοντας τη βροχή και το χιόνι από πάνω τους,

τα ζύγιαζες με το βλέμμα σου σα να “θελες να τους κόψεις

την ευτυχία στα μέτρα τους[…],

Έβλεπες πως ράβεις με τα δυο σου χέρια,

έβλεπες πως ζυμώνεις με τα δυο σου χέρια

κι ονειρευόσουν πως μπαίνεις στην τάξη

με δεκατέσσερις φορεσιές,

με δεκατέσσερα χριστόψωμα στην αγκαλιά σου.»

 

 ♣ Γιάννης Πατίλης, Ζεστό μεσημέρι, ποίημα που αναφέρεται στη δασκάλα του, στις μνήμες από τα λόγια της ως μάθηση διά βίου για τον Πατίλη..

Ζεστό μεσημέρι

Να φυτέψουμε μουριές,

 

Έλεγες στα παιδιά, στην τάξη.

Τα φύλλα τους δουλεύουν σαν φίλτρα.

Τους έλεγε για τη βόμβα 

Πως θα γλιτώσουν μόν τα ντουβάρια.

(Πολλοί θα τη σκαπουλάρουν 

Σκεφτόμουνα ειρωνικά.) 

Μη νοιάζεσαι, Βιργινία. 

Κανένας μας δεν πρόκειται να πεθάνει: 

Οι όμορφοι θα πάνε προς τα πάνω. 

Οι άσκημοι προς τα κάτω. 

Το ίδιο και στον επόμενο κύκλο.

Έως ότου κάτι το όμορφο συναντήσουν. 

Κι ανέβουν λιγάκι.

 

♣ Κική Δημουλά, Σημείο Αναγνωρίσεως. Τέλος θα ολοκληρώσω την περιήγηση στη θέση της γυναίκας με ένα ποίημα της Κικής Δημουλά.

 Σημείο Αναγνωρίσεως

Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,

εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν 

Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη:

Αιχμάλωτη. […]

Δεμένα είναι τα χέρια σου.[…]

 Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα

εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως.[…]

Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε

Στο μάρμαρο ο γλύπτης

Κι υπόσχονται οι γοφοί σου

Ευγονία αγαλμάτων,

Καλή σοδειά ακινησίας.

Για τα δεμένα χέρια σου, που έχεις

όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,

σε λέω γυναίκα.

Σε λέω γυναίκα

Γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη.

                 (Το λίγο του κόσμου,1971)