Πολιτισμός και δημόσιο σχολείο

Θα ήταν κοινοτυπία αν λέγαμε πως ο πολιτισμός είναι η βάση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Επ’ αυτού  κανείς δεν θα είχε αντίρρηση, ούτε η πολιτεία, ούτε η σχολική κοινότητα, ούτε σε τελική ανάλυση η ίδια η κοινωνία. Όμως τι γίνεται στην πράξη, τι κατάσταση έχουμε στα σχολεία μας; Τι θέση έχει ο πολιτισμός στις εκπαιδευτικές κατευθύνσεις, στα αναλυτικά προγράμματα και κυρίως στην καθημερινή εκπαιδευτική πρακτική; Πως επηρεάζει η κρίση την τέχνη και τον πολιτισμό στο δημόσιο σχολείο; Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

Χρόνια και χρόνια ακούμε πως είμαστε η κοιτίδα του πολιτισμού και ότι αυτό είναι  το μεγάλο μας πλεονέκτημα. Διακατεχόμαστε από μια αρχαιολαγνεία η οποία είναι σε τελική ανάλυση το άλλοθι για  την ανυπαρξία μιας πολιτείας που ποτέ δεν έδωσε ούτε την αρμόζουσα προσοχή, ούτε την προτεραιότητα, ούτε και εκείνο  το θεσμικό πλαίσιο που θα υποστήριζε και θα συνέδεε τον πολιτισμό με την εκπαίδευση και θα βοηθούσε στη διάχυσή του μέσα στο σχολείο, διατρέχοντας και τα διδασκόμενα μαθήματα και κάθε σχολική δραστηριότητα.  

Σχολεία του πολιτισμού -  αναντίρρητη ανάγκη

Έχει κυριαρχήσει η αντίληψη πως όταν μιλάμε για πολιτισμό στο σχολείο, μιλάμε πάντα για κάποιες πολιτιστικές δραστηριότητες κάποιων ψωνισμένων εκπαιδευτικών και για  τα μαθήματα των καλλιτεχνικών και της μουσικής, τα οποία οι περισσότεροι μαθητές και όχι μόνο,  αντιμετωπίζουν ως παρία του εκπαιδευτικού προγράμματος και είναι σταθερά αυτά που σε κάθε “μεταρρύθμιση”, πλήττονται από τις περικοπές στον προϋπολογισμό της παιδείας και αντιμετωπίζονται ως μαθήματα δεύτερης κατηγορίας. Αυτά και τίποτα άλλο! Όμως αυτή η αντίληψη και οι συνοδευόμενες  πρακτικές είναι πραγματικά επικίνδυνες και οπισθοδρομικές!  Οι τέχνες και ο πολιτισμός είναι  αναντίρρητη ανάγκη να διατρέχουν σαν κόκκινη κλωστή το σχολείο και να χαρακτηρίζουν την ύπαρξη κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας. Γιατί θωρακίζουν συναισθηματικά τα παιδιά, γιατί τα  μαθαίνουν  να κρίνουν τις ποιοτικές σχέσεις, αντίθετα από την υπόλοιπη διδακτέα ύλη όπου υπάρχουν μόνο σωστές και λάθος απαντήσεις,  γιατί τα  διδάσκουν  ότι τα προβλήματα δεν έχουν πάντα μόνο μία λύση, ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να ερμηνεύσει κανείς τον κόσμο,  γιατί τα  εξοικειώνουν με τη ρευστότητα των πραγμάτων, τους μαθαίνουν να παραδίνονται στις απροσδόκητες πιθανότητες του έργου καθώς αυτό ξεδιπλώνεται,  ζωντανεύουν το γεγονός ότι τα όρια της γλώσσας μας δεν είναι τα όρια της γνώσης μας,  τα διδάσκουν  ότι μικρές διαφορές μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες επιπτώσεις, τα βοηθούν να πουν τα ανείπωτα, να μετατρέπουν τις εικόνες σε πραγματικότητα, να ονειρεύονται ένα καλύτερο κόσμο, να αποκτούν  μοναδικές εμπειρίες και μέσα από αυτές να ανακαλύπτουν  το εύρος και την ποικιλία των πραγμάτων που είναι ικανός να κάνει ο άνθρωπος. Η τέχνη είναι αυτή που διεγείρει και καλλιεργεί την έκφραση και τη δημιουργία στον μαθητή, καλλιεργεί και μεταδίδει πολιτισμικές αξίες, θεραπεύει την προσωπική αισθητική, αμφισβητεί και καταρρίπτει  στερεότυπα και κανόνες, υποστηρίζει την ομορφιά του διαφορετικού, επιζητά το πρωτότυπο και το αυθεντικό, αναγνωρίζει την αξία του αυθόρμητου, είναι ανοιχτή  στο νέο, απαιτητική στην ποιότητα, στην έρευνα, ατομική και συλλογική, είναι ανήσυχη και κοινωνικά δημιουργική και αποτελεί το ιδανικό εργαλείο για τη μελέτη κάθε μαθήματος, κάθε παρεχόμενης γνώσης. Γιατί η τέχνη τελικά είναι τρόπος να ζεις και να σκέφτεσαι!

Αν αποσυνδεθεί  η τέχνη και ο πολιτισμός από την εκπαιδευτική διαδικασία, τότε αυτονόητα αποσυνδέεται και η μαθητική – παιδική - νεανική έκφραση και δημιουργία από κάθε διδασκόμενο μάθημα, από κάθε σχολική δραστηριότητα, με καταστροφικές συνέπειες. Αν λοιπόν αυτά τα χαρακτηριστικά δεν ενσωματωθούν ή ακόμα χειρότερα αν απομονωθούν από την εκπαιδευτική διαδικασία, τότε οι συνέπειες σε κάθε γνωστικό αντικείμενο, σε κάθε διδασκόμενο μάθημα, στο σχολείο αυτό καθ’ αυτό  είναι τραγικές! 

Ήταν που ήταν στραβό το κλήμα….

Τι συμβαίνει όμως σήμερα, που το σχολείο πλήττεται από τη λαίλαπα της κρίσης; Εδώ τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα! Από τα σχολεία του παρελθόντος που θεοποιούσαν τον  μονόλογο και  την αυθεντία του δασκάλου οδηγούμαστε σήμερα στα σχολεία της αγοράς, στα σχολεία της μονομερούς εξειδίκευσης, στα σχολεία πρατήρια αποσπασματικών και επιφανειακών γνώσεων. Το δημόσιο σχολείο που αποτελεί τη μία και μοναδική οδό πρόσβασης στην μόρφωση και στον πολιτισμό  για τα παιδιά  που προέρχονται από τα λιγότερο προνομιούχα στρώματα, για τα παιδιά των φτωχών οικογενειών, συρρικνώνεται. Έτσι ο πολιτισμός περνάει στα ψιλά, θεωρείται πολυτέλεια αν όχι κουσούρι και αυτό διατρέχει ολόκληρο το εκπαιδευτικό οικοδόμημα. Και που να πεις τώρα ότι αυτό είναι λάθος! Ποιος θα σε ακούσει! Έτσι φτωχαίνει δραματικά το σχολείο παράγοντας γενιές αναλφάβητων σε θέματα τεχνών και κουλτούρας αποφοίτων. Έτσι  εκπαιδευτικοί παθιασμένοι και ταγμένοι να υπηρετούν τον πολιτισμό στα σχολειά τους, τίθενται αυτόματα στο περιθώριο! “Ο κόσμος δεν άλλαξε ποτέ παλεύοντας για απλή επιβίωση. Μπορούμε στους σημερινούς σκοτεινούς καιρούς να βρεθούμε πίσω από τη γραμμή πάλης που πρόταξαν οι εξαθλιωμένες εργάτριες ιματισμού του Λώρενς της Μασαχουσέτης ένα αιώνα πριν απαιτώντας «ψωμί και τριαντάφυλλα»;” (1)

Σχολεία ανοιχτά στην κοινωνία

Εδώ νομίζω ότι καθοριστικό ρόλο καλούνται να παίξουν οι δάσκαλοι – καθηγητές, οι γονείς, οι μαθητές, ολόκληρη δηλαδή η εκπαιδευτική κοινότητα, σε τελική ανάλυση ολόκληρη η κοινωνία. Να συντονιστούμε και να παλέψουμε για ένα άλλο σχολείο σε ένα άλλο εκπαιδευτικό σύστημα, ένα σχολείο που να υπηρετεί τα συμφέροντα της  κοινωνίας και όχι της αγοράς. Ένα σχολείο του πολιτισμού, ένα σχολείο που θα σέβεται το διαφορετικό, ένα σχολείο για όλους! Να επιδιώξουμε με πείσμα τη δημιουργία και λειτουργία μέσα στο σχολείο  πολιτιστικών ομάδων και δράσεων, που θα αποτελούν πόλο έλξης όλο και περισσότερων μαθητών, ομάδων στις οποίες θα κατατίθεται η φαντασία, το μεράκι , η ενεργητικότητα και τα θέλω των μαθητών. Ομάδων που θα παράγουν πολιτισμό, που θα κάνουν τη διαφορά! Σήμερα όμως πριν και πρώτα από όλα πρέπει να παλέψουμε για ανοιχτά σχολεία,  σχολεία που τα απογεύματα θα γίνονται εστίες πολιτισμού και τόπος συνάντησης της γειτονιάς  για συλλογικές δραστηριότητες. Τέρμα πια τα σχολεία που σου δίνουν την αίσθηση της φυλακής ή του ιδρύματος από τα κάγκελα που τα περιβάλλουν. Όσο θα μένουν από το μεσημέρι και μετά κλειστά και θα μαραζώνουν, τόσο πιο εύκολα θα γίνονται στόχος βανδαλισμών, όσο θα ανοίγουν στην κοινωνία και θα είναι φάροι δράσεων και πολιτισμού, τόσο περισσότερο θα περιφρουρούνται από την ίδια την κοινωνία!  

 Με τη φωνή των παιδιών

Κλείνοντας  αυτό το σημείωμα ας πάρουμε υπόψη μας ότι σε όλο αυτό θα έχουμε πάντα συμμάχους τους μαθητές μας. Ιδού τα λόγια μιας μαθήτριας-αρθρογράφου σε ηλεκτρονική σχολική εφημερίδα λυκείου, που σε πέντε γραμμές, έμμεσα και βιωματικά, συνοψίζει  όσα αναφέρθηκαν παραπάνω:

“Πάντως, δικός μας προορισμός, δηλαδή όλων εμάς των μαθητών, είναι να αλλάξουμε τον κόσμο και η τέχνη θα μπορούσε να γίνει ένα από τα πιο ισχυρά μας όπλα για αυτόν το σκοπό. Κι αν το μόνο που μπορεί το σχολείο να μας μάθει τελικά για την τέχνη είναι η γραμματική της αναγνώριση, αυτό δε σημαίνει ότι εμείς θα σταματήσουμε εκεί. Ας μην αφήσουμε όλη αυτήν τη σήψη του σήμερα να μας στερήσει το ταξίδι στο όνειρο!”

 

Τζένη Σιούτη

(1 )από άρθρο της Νάντιας Βαλαβάνη